Woelen en woelers: wat mag je ervan verwachten?

Met woelen bedoelen we in dit artikel: een bewerking met een vastetandcultivator op een diepte tussen 15 en 40 cm. Soms voeren telers deze bewerking apart uit, maar tegenwoordig wordt hiervoor vaak een voorzetwoeler gebruikt met vier of zes tanden op 3 meter. Telers kunnen een diepe bewerking met een voorzetwoeler combineren met andere bewerkingen, zoals kopeggen en zaaien. Dat bespaart niet alleen brandstof en tijd. Het voorkomt ook herverdichting doordat het perceel na de bewerking niet meer wordt bereden.

Er bestaan veel type tanden en beitels. En op dit vlak lopen de meningen uiteen. Sommige telers willen de bodem over het gehele breukvlak los hebben en gebruiken daarom veel tanden of brede ganzenvoeten. Anderen hebben de voorkeur voor minder tanden en een minder intensieve werking van de tanden. Vaststaat dat woelers met brede ganzenvoeten of stompe tanden duidelijk meer trekkracht vragen. Bij bredere vleugels ontstaat ook merkbaar een horizontale storing in de bodem.

Veel telers combineren met een voorzetwoeler het woelen met een andere grondbewerking of met zaaien.

De ervaring met woelpoten met een kromming naar binnen, met bijvoorbeeld de zogeheten Dent Michel-tanden is over het algemeen goed: telers zien minder een ‘zool’ ontstaan en de benodigde trekkracht is minder. Dent Michel-tanden worden gebruikt door onder andere: Kverneland, Unia, Agram, VSS, Peterse, SMS en Vogel en Noot. De tanden die Kongkilde en Rabe gebruiken zijn gelijksoortig, maar niet hetzelfde.

Zeker bij gecombineerde werktuigen is het soms een uitdaging om met 3 meter werkbreedte voldoende trekkracht en tractie te houden. Dit geldt zeker op zwaardere kleigronden en in de eerste jaren NKG. Op dit punt hebben kromme tanden naar binnen dus een duidelijk voordeel. Bij NKG praktijk wordt vaak met vier tanden gewerkt op 3 meter. Zelden wordt dan ervaren dat de grondbewerking te extensief is.

Het opbreken van storende lagen met een mechanische bewerking valt vaak flink tegen. Dit bleek bijvoorbeeld uit onderzoek in 2009 (van Geel, Dekker, de Groot; Verbetering structuur ondergrond). Een verdichting op een lichte zavelgrond in Lelystad was na woelen niet opgelost. Voor het onderzoek werd er een verdichte laag (25-40cm) gewoeld op 40 cm diepte met een Agrisem Combiplow en een Cappon-woeler met brede platen. De opbrengsten stegen niet ten opzichte van niet-gewoeld (zie tabel 1). In de jaren erna bleek ook dat het luchtgehalte niet groter werd en de wateroverlast niet was afgenomen.

Dezelfde uitkomsten werden gevonden in onderzoek op de Rusthoeve en in Westmaas (Alblas: “Resultaten van diep losmaken van zavelgronden in zuidwest Nederland”). Diep losmaken pakte gemiddeld genomen niet positief uit. Een verklaring hiervoor is dat het woelen meer fout dan goed doet. Natuurlijke poriën worden vernield en de draagkracht wordt ernstig aangetast. Hierdoor ontstaat snel herverdichting en meer interne slemp.

Op bedrijven die NKG toepassen wordt vrij standaard jaarlijks één bewerking met een woeler uitgevoerd. Het is vaak verbazingwekkend hoe snel storende lagen verdwijnen die zijn ontstaan door ploegen of spitten. Zeker op zwaardere gronden is na enkele jaren met het oog vaak geen verdichting meer waarneembaar onder de ploegdiepte. Veel NKG-telers vragen zich dan ook af of woelen nog wel nodig is. In een paar veldtesten op NKG-bedrijven leek de structuur waar gewoeld was na de tarweoogst in het najaar visueel wat beter dan stukken die niet waren gewoeld.

In 2010 werden in een zogeheten meta-analyse 47 Europese onderzoeken bekeken naar verschillende strategieën voor grondbewerking. Hieruit (Putte, Govers, Diels e.a.: Assessing the effect of soil tillage on crop growth) bleek dat opbrengsten bij een conserverende bodembewerking stegen als er een diepere grondbewerking werd uitgevoerd (zie figuur 1). Zowel in maïs, zomergraan, wintergraan en suikerbieten geldt dat de opbrengst circa 5 procent hoger was als er een diepe bewerking was uitgevoerd (vergelijking tussen diepe grondbewerking versus grondbewerking tot maximaal 15 cm). Dit geldt zowel op klei/leem als op zandgronden.